Het is mogelijk om van je voedselafval een nuttige bron te maken, en het is vaak makkelijker dan je denkt. Composteren vereist geen tuin, speciale vaardigheden of ingewikkelde apparatuur, alleen een paar basisprincipes die je moet begrijpen en een paar gemakkelijke fouten die je moet vermijden.
In deze gids lees je hoe composteren echt werkt, hoe je de juiste methode kiest voor jouw situatie en hoe je compost maakt die effectief, geur- en ongediertevrij is. Of je nu in een huis, een flat of een professionele organisatie woont, je vindt concrete richtlijnen om je op weg te helpen.
Wat is compost?
Compost is het resultaat van het natuurlijke proces van afbraak van organisch materiaal in aanwezigheid van zuurstof, vocht en een verscheidenheid aan micro-organismen. Het produceert een stabiel, humusrijk materiaal dat de bodemstructuur en -vruchtbaarheid verbetert.
Met andere woorden, wat we weggooien (schillen, koffiedik, plantenresten, enz.) kan een nuttige organische bodemverbeteraar worden, op voorwaarde dat we een paar eenvoudige regels volgen.
Het proces is niet vies, gevaarlijk of ingewikkeld. Het berust op een biologisch evenwicht tussen input, lucht en water.
Wat zijn de verschillende soorten compostering?
Er zijn verschillende composteringsmethoden. Ze hebben allemaal hetzelfde doel, maar kunnen worden aangepast aan verschillende behoeften wat betreft ruimte, volume en gebruiksfrequentie.
Aërobe compostering (d.w.z. “in aanwezigheid van zuurstof”, het meest voorkomend)
- Regelmatig roeren vereist
- Maakt efficiënte, geurvrije afbraak met goede bewaking mogelijk
Dit is de composteringsmethode die gebruikt wordt in traditionele huishoudelijke composteerders, gemeenschappelijke composteerders of in bedrijven.
Het kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de gebruikte apparatuur:
- Composteren in een statische bak (gebruikelijk in tuinen)
- Roterende composteerbak, die beluchting vergemakkelijkt door regelmatig te roeren. Zelfgemaakt voor particulieren, dit systeem wordt ook gebruikt door Easy To Compost vanwege zijn eenvoud en efficiëntie in modellen voor bedrijven of lokale overheden.
- Elektromechanische composters (aangesloten op elektriciteit), die bepaalde functies automatiseren (beluchting, temperatuur, mengen): dit type apparatuur is geschikt voor structuren die grotere volumes verwerken, met hogere budgetten en onderhoudsteams.
Vermicompostering
- Gebruikt regenwormen, die van nature in de bodem aanwezig zijn en waarvan sommige soorten bekend staan om hun nut bij compostering (vooral Eisenia fetida-wormen)
- Geschikt voor kleine volumes, binnen of op balkons
- Zeer weinig geuren, snelle compostering, maar gevoelig voor temperatuurschommelingen of invoerfouten.
- De geproduceerde compost is zeer geconcentreerd, met een rijk “sap” (compostthee genoemd) dat moet worden verdund om als meststof te worden gebruikt.
Ideaal voor flats, kleine kantoren of scholen.
Bokashi (anaerobe gisting)
- Zuurstofvrij proces gebaseerd op het inzaaien van micro-organismen (EM).
- Het bokashi-systeem is gebaseerd op de fermentatie van afval, in een afgesloten emmer, met behulp van specifieke micro-organismen. Dit proces is anaeroob (zonder zuurstof): het produceert geen compost als zodanig, maar een voorverteerd materiaal dat vervolgens begraven of in traditionele compost verwerkt moet worden om verder te rijpen.
- Het kan nuttig zijn voor kleine ruimtes of als een eerste behandelingsfase, maar werkt niet op zichzelf op lange termijn.
Compacte oplossing, effectief binnen, maar vereist een extra rijpingsfase.
Composteren in hopen of kuilen
- Rustieke methode: palen op de grond of in een holte
- Vereist ruimte, niet geschikt voor stedelijke omgevingen
- Langzaam maar niet erg beperkend
Geschikt voor tuinen, boerderijen of landelijke gebieden waar weinig mensen komen.
De keuze van de composteerder hangt af van verschillende criteria: de beschikbare ruimte, de hoeveelheid geproduceerd bioafval, het type gebouw (individueel of collectief), de omgeving (stedelijk of landelijk) en het gebruik (huishoudelijk of professioneel).
| Type composteerbak | Met welk doel? | Voordelen | Grenzen |
| Tuin composteerbak | Vrijstaand huis met buitenruimte | Robuust, grote capaciteit | Vereist weinig onderhoud |
| Roterende composteerbak | Regelmatig huishoudelijk gebruik | Gemakkelijk mengen, snellere compostering | Beperkte capaciteit |
| Elektromechanische composteerder | Kantines, contractcatering, bedrijven | Geautomatiseerd, snel, zonder overlast | Hoge kosten, voeding vereist |
| Wormencompostvat | Flat, kantoor, interieur | Geurloos, ruimtebesparend | Gevoelig voor temperatuur en vochtigheid |
| Bokashi | Binnenkeuken | Compact, snel, weinig onderhoud | Resultaat dat achteraf begraven of gecomposteerd moet worden |
| Gedeelde composteerbak | Mede-eigendom, buurt | Delen, sociale links | Vereist goede coördinatie |
Naast het hoge energieverbruik van de machine, verrijkt dit residu:
in tegenstelling tot rijpe compost, de bodem niet met levend organisch materiaal, vormt het geen volledige bodemverbeteraar en moet het vaak begraven of weggegooid worden. Deze machines kunnen eenmalig nuttig zijn (om de hoeveelheid keukenafval te verminderen), maar ze produceren geen compost. Ze zijn dus geen vervanging voor thuiscompostering of voor serieus bioafvalbeheer.
Waarom composteren?
Composteren gaat drie concrete uitdagingen aan:
De bodem voeden
De bodem breekt af, erodeert en verliest zijn vermogen om water vast te houden of microbieel leven te ondersteunen. Compost helpt :
- stabiele organische stof te herstellen,
- de structuur van bebouwde of stedelijke grond te verbeteren,
- een actieve rol te spelen in bodemregeneratie.
Vermijd transport (en verbranding) van organisch afval
Bioafval dat samen met het huishoudelijk afval wordt weggegooid, wordt opgehaald met vrachtwagens, soms tientallen kilometers vervoerd, verbrand of begraven… terwijl het vochtig is (gemiddeld 80% water!) en lokaal kan worden gerecycled. Composteren maakt het mogelijk om afval te behandelen waar het wordt geproduceerd, zonder de noodzaak van transport of zware infrastructuur, en vermijdt dure en ineffectieve behandeling.
Betere controle over afvalstromen (en kosten)
Sinds januari 2024 is bronscheiding van bioafval voor iedereen verplicht. Composteren helpt dus om de ingezamelde volumes (en dus de factuur) te beperken en biedt een tastbare, eenvoudig te begrijpen oplossing voor gebruikers (met name bedrijven en lokale overheden).
Een praktische gids voor composteren: hoe werkt het?
Wat doe je in een composteerbak?
Compost werkt dankzij de activiteit van micro-organismen en insecten die afval omzetten in humus. Hiervoor hebben ze twee belangrijke soorten elementen nodig: stikstofrijke materie (vers afval, bekend als “groen”) en koolstofrijke materie (droge materie, bekend als “bruin”).
Waarom moeten we stikstof en koolstof in evenwicht brengen?
Het is een kwestie van energie en biologisch evenwicht. Koolstof is de belangrijkste energiebron voor micro-organismen. Stikstof daarentegen wordt gebruikt voor hun groei en de productie van hun enzymen. Als je te veel stikstofhoudend afval toevoegt (schillen, koffiedik, verse kruiden), creëer je een teveel aan vocht, zuurte en onaangename geuren. Als je te veel droge stof toevoegt, stopt de afbraak.
De optimale balans: ongeveer tweederde bruine en eenderde groene materie, op basis van volume.
Een paar tips
- Gemalen eierschalen helpen om de zuurgraad van de compost te reguleren, vooral als je er veel fruit of citrusvruchten in doet.
- Koffiedik, rijk aan stikstof, is ook een natuurlijk insectenwerend middel.
- Papieren handdoeken kunnen worden gecomposteerd als ze niet vet of bedrukt zijn.
Waarom moet je bepaalde soorten afval vermijden?
Restjes vlees, vis, zuivelproducten en vette kant-en-klaarmaaltijden breken niet goed af in huishoudelijke compostering. Ze trekken ongedierte aan (ratten, vliegen) en zorgen voor anaerobe gisting, synoniem voor stank en stagnatie in het proces.
Vetten bedekken het andere afval en verhinderen de zuurstofcirculatie in de hoop.
Ten slotte is anorganisch afval (plastic, mineraal strooisel, behandeld hout) gewoon… niet composteerbaar.
Hoe kies je de juiste locatie voor je composteerbak?
Waar je je composteerbak installeert heeft een directe invloed op het succes van het proces. Het moet toegankelijk en stabiel zijn en geschikt voor het type composteerbak dat je gebruikt.
Tuincomposteerbak of statische bak
Kies bij buitenopslag een plek die :
- Op de grond, om regenwormen en insecten toegang te geven
- Halfschaduw, om overtollige warmte of vochtigheid te beperken
- Beschut tegen sterke wind, die de inhoud uitdroogt
- Gemakkelijk toegankelijk, zelfs in de winter
- Vermijd betonnen oppervlakken: het gebrek aan contact met de grond vertraagt de natuurlijke biologische activiteit. En vergeet niet om ruimte over te laten om wat “droge bruine materie” op te slaan (dode bladeren, versnipperd karton, enz.).
Roterende composteerbak
Dit type compostvat is gesloten en verhoogd: het kan op elk vlak oppervlak worden geïnstalleerd, inclusief een terras of stoeptegel. Je moet het wel geleidelijk vullen, rekening houdend met het evenwicht tussen stikstof en koolstof, want door de afwezigheid van aarde is de microbiële activiteit in het begin beperkter.
Wormencompostvat
Het is een levend systeem: wormen zijn gevoelig voor temperatuur, vochtigheid en licht.
- Ideale temperatuur: tussen 15 en 25°C
- Onder 10°C: activiteit vertraagt
- Boven 30°C: wormen riskeren te sterven of te vluchten
Te vermijden: vensterbanken, slecht geventileerde kasten, vochtige kelders of balkons in direct zonlicht.
Een vermicomposter wordt het best geïnstalleerd in een discrete maar gematigde hoek: keuken, kantoor, geïsoleerde garage, enz.
Bokashi
Omdat het systeem volledig gesloten is, kan het in elke keuken worden geïnstalleerd, ook in professionele keukens. Er is geen bodemcontact of beluchting nodig: fermentatie is anaeroob. Zorg er wel voor dat je het fermentatiesap regelmatig leegt (om de 2 tot 3 dagen) om maceratie te voorkomen. Een onopvallende, slecht geplaatste of slecht geïdentificeerde compostbak zal weinig gebruikt worden. Aan de andere kant kan een zichtbare composteerbak van goede grootte, in combinatie met een klein evenement of display, de steun van de gemeenschap aanmoedigen.
Hoe onderhoud je je compost? De juiste handelingen
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is een compostbak geen op zichzelf staande ‘groene vuilnisbak’. Het is een levend ecosysteem dat enige regelmaat vereist om goed te functioneren. Het is niet ingewikkeld, maar een paar eenvoudige handelingen maken een groot verschil.
De compostbak regelmatig luchten
Compost heeft zuurstof nodig om micro-organismen te laten groeien. Zonder lucht nemen anaërobe bacteriën het over: deze veroorzaken onaangename geuren, vertragen de afbraak en bevorderen de gisting.
→ Het compost doorroeren (met een vork of een handmatige beluchter) eens in de twee weken is voldoende, of bij elke toevoeging als het volume groot is.
→ In een roterende compostbak is het doorroeren geïntegreerd: u hoeft deze slechts twee of drie keer per week te draaien.
→ In een wormencompostbak hoeft u niet te mengen: dat doen de wormen. Maar u moet regelmatig bruin materiaal toevoegen om de structuur te behouden.
Controleer de vochtigheid van de compostbak
De compost moet zo vochtig zijn als een uitgewrongen spons. Als hij te droog is, gaan de micro-organismen in pauze. Als hij te vochtig is, klontert het afval samen en gaat het rotten.
→ Als het te droog is: voeg een beetje water toe in de vorm van een fijne nevel, of een paar stukjes vochtig afval, goed verdeeld.
→ Als het te vochtig is: voeg bruin materiaal toe (karton, droge bladeren), lucht het mengsel en laat het deksel een paar dagen op een kier staan.
Voeg bij elke toevoeging van groen aan de compostbak ook wat bruin toe.
Telkens wanneer u voedselafval (vochtig materiaal dat rijk is aan stikstof) toevoegt, voeg dan een klein handje droog materiaal (bruin) toe om het evenwicht te bewaren. Dit bevordert de beluchting, voorkomt slechte geuren en beperkt de komst van muggen.
In een bedrijf of kantine is het een goede gewoonte om een emmertje met droog bruin materiaal naast de compostbak te zetten.
De compost observeren
Goede compost ruikt licht naar bosgrond. Hij zit vol met nuttige beestjes (wormen, pissebedden, springstaarten, kevers). Hun aanwezigheid is normaal en zelfs wenselijk. Als er echter ongedierte verschijnt (muggen, vliegen, knaagdieren), is dat meestal een teken van een onevenwichtige samenstelling (te veel groen, te weinig droog materiaal, toevoeging van gekookte restjes).
Hoe lang duurt het om compost te verkrijgen?
De duur hangt af van verschillende factoren: het type composteerder, het klimaat, de regelmaat van de toevoer, de grootte van het afval en de kwaliteit van het onderhoud.
Hoe herkent u rijpe compost?
- Het ruikt naar bosgrond, niet naar ammoniak of gisting.
- De textuur is homogeen, donker en licht korrelig.
- Er zijn geen herkenbare restjes meer te zien (behalve de hardste, zoals pitten of eierschalen).
- Het is kruimelig en kleeft niet aan de vingers.
Hoe maak je zelf een compostbak?
Het is heel goed mogelijk om met weinig middelen een functionele compostbak te bouwen.
Een compostbak voor in de tuin maken (op basis van pallets)
- 3 tot 4 houten pallets voor de wanden
- Een zeil of een afdekking om tegen regen te beschermen
- Een bodem zonder bodem (rechtstreeks op de grond)
- Een opening aan de voorkant om te kunnen omdraaien
Eenvoudig, robuust en ideaal voor middelgrote tot grote tuinen.
Een zelfgemaakte wormencompostbak maken
- 3 gestapelde bakken van het type voedselbakken
- Gaten in de bovenste bakken voor de circulatie van de wormen
- Een bak onderaan om het sap op te vangen (“compostthee”)
- Een geventileerd deksel
Veelgestelde vragen
“Mijn compost ruikt vies”
Waarschijnlijk te veel vochtig afval (fruit, gekookte groenten) en te weinig bruin afval. Belucht, voeg karton toe, keer de hoop om.
“Er zitten overal muggen”
Te zichtbaar of aan de oppervlakte gelegen fruit, slecht gesloten bak, te veel vocht. Bedek elke toevoeging met droog materiaal
“Mijn wormencompostbak zit vol met witte wormen”
Dit is niet per se een probleem: het zijn vaak kevers, die nuttig zijn voor de compost. Als er echter een sterke geur is en er zwarte larven zijn, moet u oppassen: de bak moet opnieuw in balans worden gebracht.
“Mijn compost breekt niet af”
Te weinig vocht of stikstof. De compost moet levend blijven: roer, bevochtig, voeg wat vers afval toe.
“Dat is te ingewikkeld bij mij thuis”
Nee, u moet gewoon de juiste oplossing kiezen. Op een balkon is een wormencompostbak eenvoudiger dan u denkt. Voor bedrijven zijn er oplossingen voor alle volumes, zelfs voor de pauzeruimte.